Get Adobe Flash player

Jurydyka Garbary

Udostępnij

Garbary to największa i najstarsza z podkrakowskich jurydyk, wcześniej nazywana również przedmieściem "przed Bramą Szewską" lub "przed furtką Żydowską" lub po prostu przedmieściem krakowskim. Późniejsza nazwa Garbary to wynik bezpośredniego związku z osiedleniem się tutaj krakowskich garbarzy. Przedmieście powstało w odległości zaledwie pół kilometra na północny-zachód od Rynku Krakowskiego. Na jego rozwój w tym miejscu prawdopodobnie bardzo mocno wpłynął fakt lokalizacji Młynówki Królewskiej, która na mocy przywileju Leszka Czarnego (1286 r.) wystawionego dla krakowskich dominikanów popłynęła swoim nowym korytem zasilanym wodami Rudawy poprzez Garbary. Teoria umiejscowienia przemysłowego siedliska garbarskiego w bezpośrednim sąsiedztwie największego skupiska warsztatów szewskich znajdujących się na dzisiejszej ulicy Szewskiej też zdaje się być jak najbardziej trafna. Garbary jako jurydyka miejska - posiadały własny urząd, własne księgi miejskie i własny ratusz w którym urzędował wójt, rada, znajdowała się kancelaria oraz areszt. Najbardziej burzliwy okres w dziejach Garbar to najazd arcyksięcia Maksymiliana Habsburga (24 listopada 1587 r.) kiedy to garbarze zdradzili Kraków spiskując z wrogiem. Spisek jednak nie odniósł oczekiwanych przez arcyksięcia skutków, szturm na miasto od strony bramy szewskiej - poprzedzony nocnym spaleniem części Krowodrzy, Krupnik i Garbarów - został odparty, a arcyksiąże wycofał się do wsi Zielonki. Pospólstwo ukarało spiskujących 50 garbarzy śmiercią, a z wyroku władzy ścięto jeszcze 23. W obawie przed nowym zamachem podpalono w dniu 26 listopada resztę przedmieścia - spłonęły wtedy również kościoły Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i Świętego Piotra. Były to największe pożary przedmieścia - ogień spustoszył najprawdopodobniej całe przedmieście jednak ocaleli mieszkańcy podjęli trud jego odbudowy. Kolejne zniszczenie Garbar przyniósł ze sobą Potop Szwedzki - niespełna 70 lat później - wrzesień 1655 roku, kiedy to Stefan Czarniecki przygotowując miasto do obrony na rozkaz króla spalił przedmieścia Kleparz, Biskupie i Garbary by w ten sposób odebrać osłonę szwedzkim natarciom. Po raz kolejny zniszczono wówczas całe przedmieście. Po wycofaniu się Szwedów jurydyka nie odzyskała już swojego dawnego znaczenia, ani samodzielności jaką miała wcześniej, odbudowano tylko nieliczne obiekty przemysłowe jak Młyny (Dolny i Górny), odbudowano również kościół NNMP (druga połowa XVII w.). Warto wspomnieć też o budynku Ratusza rok ukończenia jego budowy datowany jest na 1780 (który przetrwał po dziś dzień - ul. Karmelicka numer 12) - z charakterystycznym późnobarokowym szczytem na którym widnieje obraz Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia. Na kolejny wzmożony rozwój przedmieścia przed Bramą Szewską  musimy poczekać aż do połowy XIX w. 

Na fotografii przedstawiamy dawny ratusz Jurydyki Garbary - późnobarokowy niewielki budynek z charakterystycznym falistym spływem szczytu i czworolistnymi okienkami strychowymi - zdjęcie pochodzi z końca XIX wieku.  Fotografie przedstawiamy dzięki uprzejmości Archiwum Narodowego w Krakowie, które przechowuje oryginał: Zbiór Fotograficzny, sygn. A IV-404. 

 

Bibliografia: Krystyna Pieradzka - Garbary Przedmieście Krakowa (1363 - 1587) - W Krakowie - Druk W. L. Anczyca i Spółki, 1931 r.
Wanda Mossakowska • Anna Zeńczak - Kraków na starej fotografii - Wydawnictwo Literackie Kraków, 1984 r.
Krzysztof Petrus - Największe przedmieście Krakowa. Zarys Rozwoju Przestrzennego Garbar. Część I - Czasopismo Techniczne - Wyd. Politechniki Krakowskiej - 5-A/2011 r., zeszyt 16, rok 108.